Ekologistak Martxan-ek antolatutako ibilbideei jarraipena emanez, non ingurune natural desberdinetako errealitatea gizartera hurbiltzea bilatzen den, joan den urriaren 21ean 28 laguneko talde batek Artxanda zeharkatu zuen, Bilboko funikular plazatik Sondikako Ola auzoraino. Ibilbide hori urtero egiten da Trantsizio Ekosozialerako Garapen, Lankidetza eta Teknologiei buruzko Mintegiaren esparruan. 2023an XXIV. edizioa izan du, eta Ingeniería Sin Fronteras del País Vasco – Euskal Herriko Mugarik Gabeko Ingeniaritza (ISF-MGI) erakundeak antolatzen du, UPV/EHUrekin batera. Bizkaiko Irakaskuntza Teknikoetan Gizarte Eraldaketarako Hezkuntza proiektuaren esparruan kokatzen den ekimena da, eta Bilboko Udalaren babesa du.
Ibilbidearen gidaria Eduardo Renovales izan zen, Bizkaiko Ekologistak Martxan taldekoa.
Ibilbidean, enklabearen, Ibaizabal Beherearen inguruaren eta Txorierri eskualdearen hainbat alderdi natural eta historikori buruzko hamar bat geldialdi egin ziren.
Urteetan zehar behin eta berriz egiten den arren, ibilbide honek eskaintzen dituen gaien aniztasuna eta edizio bakoitzean berrikuntzak ekartzea ditu ezaugarri, eta hori interesgarria izan ohi da bertaratutakoentzat. Oraingo honetan, hiriko eta hiri-inguruko berdeguneen kudeaketa azpimarratu zen, gaur egun Deustun egiten ari diren mozketa polemikoengatik eta laster Artxandan egin asmo direnengatik. Talde ekologistak Bilbo birnaturalizatzeko beharra azpimarratu zuen, berdeguneak zabaltzea, espezie autoktonoak landatzea, dagoen landaredia kontserbatzea eta zaintzea eta lurzorua artifizializatzea sustatuz.
Artxanda eremu natural bat da, populazio dentsitate handiko eta industrializatutako hiri-eremu batetik gertu egotearen ondorioak jasan dituena eta jasaten dituena; hala ere, balio natural aipagarriak gorde ditu hainbat eremutan. Alderik garaiena begiratoki aparta da, azken 700 urteetan Ibaizabal Beherean izandako garapena modu grafikoan azal daitekeena, Bilbo Hiria sortzearekin batera. Hiri hori garapenerako bektorea da, eta gaur egun arte tokiko, eskualdeko, estatuko eta munduko merkataritza sustatzen du. Garapen horren ifrentzuak leku askotako baliabideen gehiegizko ustiapena ekarri du; tokiko mailan, baso autoktonoak historikoki txikituak izan dira, eta horrek erraztu egin zuen Artxandako inguruak baso-soiltze handia izatea XX. mendera arte. Egoera hori 60ko hamarkadatik aurrera lehengoratu zen, eta, gaur egun, baso-ingurune ugari dituen mendi bat sortzen da, eta horietako asko zeharkatzen ditugu.
Nabarmentzekoak dira pinuen eta eukaliptoen baso-labore exotikoak nagusi diren eremuak, eta, neurri txikiagoan, haritz amerikarrarenak; badira birsortu berri den baso autoktonoaren birsorkuntza duten enklabeak ere, sahats eta urki ugarirekin, baso autoktono helduagoa duten beste batzuk, hariztiek menderatzen dutena, eta espezie exotikoen birsorkuntza nagusi duten beste eremu batzuk, hala nola sasi-akazia, budleja edo pampera. In situ egiaztatu ahal izan genituen insgnis pinu-matarrasa baten ondorioak, haritz amerikarrak erortzea eragin duena, zuhaitz autoktonoari kalteak eragin dizkiona eta, euri-jasa handiak izanez gero, lurra erortzea eragin dezakeena.
Arreta berezia jarri zitzaien hondakindegiei eta hondakindegiei. Enekuritik hasi eta Santo Domingoko gaineraino, iparraldeko isurialdean, eremu osoan dago arazo hori, ibarbide ugari baitaude horretarako. Artxanda industrialdeetatik eta hiriguneetatik gertu egoteak erraztu egin zuen hamarkadetan zehar ahaztutako guneak izatea eta mota guztietako milaka tona hondakin biltzea. Gaur egun, 14 zabortegi daudela kalkulatzen da, eta horietako batzuk jardunean daude. Batzuek lindane dute, toxiko iraunkorra, 80ko hamarkadara arte Barakaldon eta Erandion masiboki ekoiztu zena eta 82.000 tona hondakin sortu zituena. Horiek 35 zabortegitan galdu ziren, eta horietako asko Bizkaian daude.
Paradoxikoki, eta aldi berean, Artxandak beti izan du beste erakarpen puntu bat hiriko biztanleentzat: aisialdirako gune handia izan da, jatetxe, pasealeku eta parke ugarirekin; hala ere, ostalaritzako hainbat enklabe ixteak erraztu egin du bisitarientzat nolabaiteko interesa galtzea zentzu batean, nahiz eta funikularraren erabiltzaile kopurua milioira iristen den urtean.
Gaur egun, Bilboko eta Sondikako udalek lurraldearen erabilera balioaniztunaren aldeko apustua egin dute: alde batetik, uste da eremu horrek 1,8 milioi bisitari izango dituela urtero etorkizun hurbilean, eta zentzu horretan galdutako distira berreskuratzeko ahalegina egingo da (funikularra eraberritzen hasi dira eta parke eta pasealeku berriak egingo dira); bestetik, Bilboko zabortegi zaharra irekitzea planteatzen da, Euskadiko handiena izan dadin Banderas mendiko ibarbide batean; inguru horretan dagoen eta duela urte batzuetatik martxan dagoen hondakindegiarekin bat egingo du. Zaldibarko hondamendiaren ondoren, zabortegien mailan Euskadik duen egoera irauli egin da, eta batzuk itxi eta beste batzuk ireki egin dira. Ildo horretan, Artxanda interesgunea izan da zabortegien sustatzaileentzat. Horregatik sortu da Artxanda Parke Bai Plataforma. Plataforma horrek ahalegina egiten du guneak industria-erabilerarik izan ez dezan, baizik eta birsortze naturaleko eta herritarren gozamenerako soilik erabil dadin.
