1997an, energia merkantzia bihurtu zen, eta haren prezioa merkatuaren aldaketen mende geratu zen. Eta 2013tik ez da funtsezko zerbitzutzat ere hartzen, interes ekonomiko orokorreko zerbitzutzat baizik. Horrek esan nahi du energia, bizitza duinak garatzeko eta gizarte oro eratzeko ezinbesteko hornidura (bere ekoizpen eta kontsumo eredua, ekonomia, geopolitika…), gizarte-sektore ahulenen irismenetik kanpo gera daitekeela.
Eta gizarte-sektore ahul horiek gero eta zabalagoak dira: azkenaldian, argiaren, gasaren edo erregaien fakturei aurre egin ezin dieten etxeak gero eta gehiago dira.
Estatu espainiarrean, energia-gastua oso handia da etxeen %16ko diru-sarrerekin alderatuta, biztanleen %10ek ezin dituzte etxebizitzak tenperatura egokian mantendu neguan, biztanleen %9k atzerapenak izan dituzte fakturak ordaintzeko garaian, eta familien %10ek energia gutxi gastatzen dute modu deigarrian (litekeena da fakturaren beldur izatea). Horrek esan nahi du 3,5 eta 8,1 milioi pertsona artean, erabilitako adierazlearen arabera, pobrezia energetikoko egoeran daudela Espainian.
Egoera zertxobait hobea da Nafarroako etxeetan, eta Euskal Autonomia Erkidegoan maila horiek ia Espainiako Estatukoen erdira jaisten dira. Euskadiko datuetan kontuan hartu behar da diru-sarrerak bermatzeko errentak izan dezakeen eragina.
Espainiako etxeen kalteberatasun horren aurrean, Gobernuak hainbat neurri aringarri hartu ditu. Horien guztien artean, bonu soziala da bere apusturik sendoena.
Gizarte-bonuak hainbat deskontu eskaintzen dizkie argindarraren fakturan kalteberatasun-egoeran dauden pertsonei ( % 25eko murrizketa kontsumitzaile kalteberentzat eta % 40koa kalteberentzat), eta ezin zaie argia moztu. Bonu sozialak pixkanaka hobekuntzak barne hartzen dituen arren, ez da benetako irtenbidea: deskontu izaera duenez, neurri asistentzialista bihurtzen da, ia paternalista, eta, gainera, ez da iristen gehien behar duten pertsonengana, behar den dokumentazio guztia aurkeztu ezin dutelako baztertuta baitaude.
Irtenbide faltsu horien aurrean, badira beste batzuk: handiak edo txikiak, gure energia-ereduan nagusi diren logikak hausten dituzte, energiaren kultura berri bat sustatzen dute eta energia oinarrizko eskubidetzat eta pertsona ahul askoren bizi-baldintzak hobetzeko ardatz nagusitzat hartzen dute.
Energia-sektoreak egiturazko aldaketa sakonak behar ditu merkatu-logiketatik aldentzeko (enpresa pribatuei onura handiak ziurtatzen dizkieten horiek) eta pertsonen bizitzaren iraunkortasun-irizpideekin bat egiteko. Hori dela eta, beharrezkoa da energia-sistemaren zati handi batzuk argitaratzea, hala nola, energia garraiatzea eta banatzea (elektrizitatea une oro lurralde osora iristen dela bermatzen duten sareak) eta mantentzea.
Era berean, energiaren prezioak finkatzeko sistema errotik eraldatu behar da. Gaur egun, energiaren prezioek ez dute zerikusirik benetako ekoizpen-kostuekin; aitzitik, enpresen maniobren eta enpresek eskaintzen dituzten prezioen mende daude. Neurri horrekin batera, tarifa-sistema berri bat ezarri beharko litzateke: utz ditzagun alde batera bonu sozialak adina gabezia dituzten neurriak, eta ezar dezagun tarifa sozial bat, pertsonen kontsumo- eta errenta-mailak kontuan hartuko dituena.
Gaizki isolatutako eraikinek gastu energetikoa handitzen dute. Eraikinen energia-eraginkortasuna birgaitzeko eta hobetzeko kanpaina handi bati ekin behar zaio, kalteberatasun-egoera handieneko kontsumitzaileen etxeetatik hasita. Horrek energia aurreztea ekarriko lieke.
Har litezkeen neurri guztien artean, gizarte-eraldaketarako potentzial handiena dutenak energia-komunitateak dira. Horietan parte hartzen duten pertsonak sektore energetikoaren ezagutzan inplikatzen dira, ahaldundu egiten dira eta beren kontsumoaren fluxuak energia sortzeko fluxuen arabera doitzen ikasten dute. Energia-komunitateek, gainera, zaintzari eta ahultasun-egoeran dauden pertsonei lehentasuna emateko aukera ematen dute energiaren inguruan hartzen dituzten erabakietan.
Azken batean, energiaren kultura berri bat behar dugu. Gizarteak ez du soilik energia jaso behar; proaktiboa izan behar du, prestatuta egon behar du eta sistema, haren aukerak eta inpaktuak ezagutu behar ditu. Premietara egokitutako kontsumoan – baina aurrezpena helburu –, eraginkortasunean eta energia berriztagarrietan oinarritutako kultura behar dugu, funtsezko hornidura bat, elektrikoa, pertsona guztientzat bidezkoa izan dadin.
