- Putinen gerraren hasieran Txernobylgo eremuaren inbasioak kontinente osora erradioaktibitatea zabaltzeko arriskua berpiztu zuen. Horren arrazoia erradioaktibitate oso handiko hondakinak biltegiratzen dituzten instalazioetan izandako jarduera arduragabea eta gaitasunik gabea izan zen.
- Mugimendu Iberiar Antinuklearrak (MIA), zeinaren parte baita Ekologistak Martxan, babesa ematen die ukrainar herriari eta gerra hau arbuiatzen duen errusiar herriari.
- MIAk eta Ekologistak Martxan taldeak desnuklearizazio zibila eta militarra eskatzen dute, eta historiako istripu nuklear zibil larriena izan duen eskualde batean kalte gehiagorik ez egotea.
Duela 37 urte gertatutako istripu nuklear bat arrisku larria da oraindik inguruko herritarrentzat, eta mehatxua Europa osoarentzat. Txernobylgoa ez da salbuespenezko kasua: 106 erreaktore nuklear operatibo daude Europar Batasunean. Energia nuklearrak dakarren urrakortasunaren erakusgarri argia da, eta ez energia hori hartzen duen estatuarentzat bakarrik.
Duela urtebete Txernobylgo egoera berriro kontrolpean zegoela zirudien. Errusiar tropek martxoaren 31n utzi zituzten instalazioak, bost aste oso luzez okupatu ondoren. Errusiar tropek, jasaten ari ziren arriskuez jabetzen ez zirela frogatu zuten: erradioaktiboki kutsatutako lurzoruetan lubakiak zulatu zituzten, erradiazioak kontrolatzeko sentsoreak suntsitu zituzten inguruan, baso gorriko landaredia erre zuten, honen gainean erreaktorearen nukleotik materiala erori zelarik 1986an, eta erradioaktiboki aktibatutako objektuak ere eraman zituzten, oroigarri gisa.
Gerra eragin zuen egoerarik larriena, ziur asko, erreaktoreetatik kendutako erregai nuklearra (20.000 elementu inguru) biltegiratzen den igerilekuetako hozteko hornidura elektrikoa galtzea izan zen. Igerilekuetan hozterik gabe, hidrogenoa pila daiteke, eta leherketa eragin, material oso erradioaktiboa barreiatzeko. Txernobylgo linea elektrikoen mozketak anitzak izan ziren, baina martxoaren hasieran tentsio handiko egunak izan ziren, gune nuklearra soilik larrialdiko diesel sorgailuen mende zegoenean, 48 orduko gasoil erreserbarekin.
Sistemen ardura zuten langileek ahal zuten guztia egin behar izan zuten beren lanarekin jarraitzeko eta hondamendia saihesteko, tropa errusiarren jazarpenpean, ez baitzirudien jarraibiderik eta prestakuntzarik zeukatenik beren eginkizunen garrantziari buruz. Gainera, ez zuten plantillaren erreleboa baimendu, 2022ko otsailaren 25eko lan-txanda beste 24 egunez luzatu zen, kanpoko laguntzarik eta familiekiko harremanik gabe.
Errusiar armadaren okupazioak erradiazioa monitorizatzeko sistemaren zati handi bat suntsitu zuen, erradioaktibitatea kontrolatzeko 39 balizak kudeatzen zituzten zerbitzarien arpilatzearekin. Horrek ez zuen datuak eskuratzea bakarrik eragozten, baizik eta artxiboak galtzea.
Inbasioa hasi zenean, airean erradiazio handiagoa zegoela ikusi zen, eta armadaren garraio astunek kutsatutako lurraren mugimenduari egotzi zioten. Zaila da sinestea egoerak ez zuela okerrera egingo okupazioan zehar. Hala ere, errusiarren erretiratzearen ondoren, 2022ko apirilean Energia Atomikoaren Nazioarteko Erakundea (IAEA) bertara joan zenean, erradiazio mailak “normalak” zirela eta ez zirela ingurumenarentzat edo segurtasun publikoarentzat arazo garrantzitsua adierazi zuen. Beste neurketa batzuk ez datoz bat horrekin. Adibidez, uztailean Greenpeace zonaldea bisitatzera gonbidatu zuten Ukrainako agintariek, eta haren neurketek IAEAko erradiazio-balioak baino hiru aldiz handiagoak eman zituzten.
Gerra betean, oso zaila da Txernobylgo bazterketa-eremuari buruzko azterketa on bat egitea. Hasteko, eremuko 2.600 km²-etako gehienak ez ziren aztertu, ezta meategietatik garbitu ere. Orain mehatxu bat dira zientzialarientzat eta erradiazioaren kontrola egiten duten langileentzat.
Agian ez dago Txernobylgo beste inbasiorik, baina energia nuklearraren arriskua gerran dago oraindik Ukrainako 15 erreaktoreentzat. Zaporiyaren aurkako erasoekin egiaztatu da zentral nuklearrak ezin direla babestu eta ezin dela akordiorik lortu borroketatik kanpo mantentzeko. Geldialdian ere, zentralak eta hondakinen biltegiak armak izan daitezke haiek dauden lurraldearen aurka.
Ekologistak Martxan eta MIAk babesa adierazi diete Ukrainako herriari eta gerra hau arbuiatzen duten errusiarrei. Esan daiteke, berriz ere, ez gerrari. MIAren hitzetan: “Ez Putin, ezta NATO ere: desnuklearizazio zibil eta militarra exijitzen dugu, belizismoaren gorakada gero eta handiagoa gelditzea eta historiako istripu nuklear zibil larriena izan duen eskualde batean kalte gehiagorik ez egotea.
