- Ecologistas en Acción taldeak airearen kalitateari buruz egindako txostenaren arabera, 1,3 milioi pertsona egon ziren Euskadin 2023an Europako Parlamentuak 2030erako onartutako muga berriak gainditzen dituen kutsadura baten eraginpean.
- 1961etik izandako bigarren urterik beroenean, partikulek eta ozonoek eragindako hainbat kutsadura-gertaera izan ziren, eta kutsatzaile horien ondoriozko egoerarik txarrenak Nerbioi Beherean, Donostialdean eta Barruko Arroetan izan ziren.
- Bilboko eta Donostiako hiri-eremuek ez zuten bete nitrogeno dioxidoaren urteko legezko muga berria. Baina EAEko hiriek, Bilbok izan ezik (“erdiko almendran”), ez dituzte ezarri emisio gutxiko eremu behartuak, horretarako legezko epea duela urte eta erdi amaitu baitzen.
Ecologistas en Acción taldeak egindako txostenak Espainiako Estatu osoan instalatutako 785 neurketa-estazio ofizialetan jasotako datuak aztertzen ditu; horietako 57 Euskadin daude. Ondorio nagusien artean, honako hauek nabarmentzen dira:
– 2023an, EAEko airearen kalitateak hobera egin du 2022ko urteekin eta pandemiaren aurrekoekin alderatuta, eta nabarmen murriztu dira partikula esekien (PM10 eta PM2,5), nitrogeno dioxidoaren (NO2) eta ozono troposferikoaren mailak, % 2tik % 69ra bitarteko ehunekoetan, 2012-2019 aldiko batez bestekoekin alderatuta.
– Ecologistas en Acción taldearen txostenak erreferentzia gisa hartzen ditu Europako Parlamentuak apirilaren 26an onartutako muga-balio berriak, 2030 baino lehen lortu beharko direnak. Atalase horien arabera, kutsatutako aireak EAEko biztanleriaren erdiari baino gehiagori eragin zion 2023an, eta horrek adierazten du hurrengo urteetan administrazioek beren gain hartu beharreko erronkaren garrantzia, legeria berriarekin lerrokatzeko.
– Oraindik indarrean dagoen araudia kontuan hartuta, ez zen egon kutsatutako airea arnastu zuen biztanlerik, ezta landaredia kaltetzen duten kutsadura-mailen eraginpean zegoen azalerarik ere, gaur egungo legezko muga zaharkituen gainetik.
– Eta kontuan hartzen badira Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendatutako balioak, indarrean dauden legezko muga berriak baino askoz zorrotzagoak, eta Europar Batasuneko landaredia babesteko epe luzerako helburua, kutsatutako aireak euskal biztanle eta lurralde guztiei eragin zien 2023an.
– 2023. urtea lehorra izan zen, eta Espainiako bigarren beroena, gutxienez 1961etik. Atmosferaren egonkortasunak partikulek eragindako kutsadurak aktibatu zituen, gehienak Afrikako iparraldekoak. Udako bero handiak ozonoa handitzen lagundu zuen, bereziki uztaileko eta abuztuko bero-boladetan. Klima-aldaketa faktore erabakigarria da airearen kalitate txarraren gertaerak larriagotzeko.
–2023an zehar kutsadura atmosferikoaren beherakada azaltzeko funtsezko faktorea COVID-19aren pandemiaren ondorengo jarduera ekonomikoaren bilakaera da. Erregai fosilen eta elektrizitatearen kontsumoa murriztu egin zen iaz, eta iturri berriztagarriek eskari elektrikoaren erdia baino gehiago estali zuten, gaseko zentral termikoen isuriak mugatuz. Ikatzezko zentral gehienak itxita zeuden, gehien kutsatzen zutenak.
– Partikulek (PM10 eta PM2,5) eta airean dagoen nitrogeno dioxidoak (NO2) EAEko biztanle gehienei eragiten jarraitu zuten. PM10 eta PM2,5 partikulek egoerarik okerrenak izan zituzten Nerbioi Beherean eta Donostialdean. Bilboko eta Donostiako hiri-eremuek ez zuten bete nitrogeno dioxidoaren urteko legezko muga berria. Eta ozonoak Itsasertzeko, Kantauriko Haranetako eta Barnealdeko Arroetako hiri inguruko eta landa-eremuei eragin zien.
– Airearen kutsadurari lehen mailako osasun-arazo gisa heldu beharko litzaioke. Europako Ingurumen Agentziaren arabera, 2021ean 21.000 pertsona hil ziren behar baino lehen Espainiako Estatuan airearen kalitate txarrak larriagotutako gaixotasunen ondorioz, horietatik 1.500 inguru Euskadin, Osasun Globaleko Institutuaren arabera. Munduko Bankuaren arabera, atmosferaren kutsadurak eragindako osasun- eta lan-kostuak 50.000 milioi dolar dira urtean, Espainiako BPGaren % 3,5.
– Ecologistas en Acción taldeak neurketa-kanpaina bat egin du 2024an Basauri, Etxebarri eta Galdakaoko zenbait ikastetxetarako sarbideetan, eta, horren ondorioz, haurrak kutsadura-maila oso altuen eraginpean egoten dira askotan, airearen kalitatea kontrolatzeko estazio ofizialetan erregistratutakoen gainetik. Gainera, kokapen egokia zalantzan jartzen du horrek.
– Airearen Kalitatea Hobetzeko Planak nahitaezkoak dira indarrean dagoen legeriaren arabera, baina hamar bat autonomia-erkidegok oraindik ez dute plan horiek egiteko betebeharra betetzen, legezko helburuak gainditzen diren eremuetan ozonoa murrizteko. Eusko Jaurlaritzak ez du betetzen, oraindik ere, Arabako hegoaldean, Kantauriko haranetan ozonoak eragindako kutsaduraren aurka borrokatzeko plana onartzeko betebeharra.
– Duela urte eta erdi 50.000 biztanletik gorako udalerri guztiek emisio txikiko eremuak ezartzeko epea amaitu da, airearen kalitatea hobetzeko eta klima-aldaketa arintzeko. Barakaldo, Donostia, Getxo, Irun eta Gasteizek ez dituzte emisio txikiko eremuak ezarri, nahiz eta Europan funts ugari jasotzen ari diren horretarako. Bilboren kasuan, indarrean dagoen ordenantza nabarmen hobetu daiteke, hiri osoan emisioak murriztea izan behar baitu helburu nagusia. Hiri horietako udalek ere ez dute jarduera-protokolorik ezarri airearen kalitate txarraren gertakarien aurrean.
– Hirietan airearen kalitatea hobetzeko modu bakarra motordun trafikoa murriztea da, oinezkoen eta bizikleten mugikortasun aktiboa eta garraio publiko garbia indartuz. Era berean, beharrezkoa da energia aurreztea, industria-teknika erabilgarri onenak hartzea, erregai fosilen zentral termikoak ixtea, diesela zigortzea, hegazkinaren erabilera murriztea, Ipar-ekialdeko Atlantikoko itsas garraioaren emisioak kontrolatzeko eremu bat izendatzea, eta abeltzaintzako makrogranja berriak geldiaraztea.
