• COVID-19aren krisiak eragindako mugikortasunaren murrizketak amaituta, bero handiak eta euririk ezak partikulen eta ozonoaren gertakariak handitu dituzte 2022an, pandemiak eta Ukrainako gerrak eragindako kontrakzio ekonomikoa gorabehera

• Ecologistas en Acción taldearen airearen kalitateari buruzko urteko txostenaren arabera, EAEko herritar guztiek eta lurraldearen % 99k kutsadura-maila osasungaitza izan zuten iaz

Ecologistas en Acción taldeak egindako txostenak Espainiako Estatu osoan dauden 780 neurketa-estazio ofizialetan bildutako datuak aztertzen ditu, horien artean 57 Euskal Autonomia Erkidegoan daude.

Ondorio nagusien artean, honako hauek nabarmentzen dira:

– 2022an, airearen kalitateak okerrera egin du Euskadin, 2020. eta 2021. urteekin alderatuta; ozonoaren eta partikula esekien (PM10 eta PM2,5) mailak nabarmen igo dira, eta nitrogeno dioxidoaren ñabardura gehiago, baina azken kutsatzaile hori ez da iritsi pandemiaren aurreko urteetan ohikoak ziren kontzentrazioetara.

– Ecologistas en Acción taldearen txostenak Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendatutako gehienezko kutsadura-balioak eta Europar Batasuneko landaredia babesteko epe luzerako helburua hartzen ditu erreferentziatzat. Atalase horien arabera, kutsatutako aireak biztanleria osoari eragin zion 2022an.

– Araudiaren estandarrak hartzen badira, OMEren gomendioak baino laxoagoak, ez litzateke egongo kutsatutako airea arnastu duen biztanlerik, ezta landaredia kaltetzen duten kutsadura-mailen eraginpean dagoen azalerarik ere, legezko mugen gainetik.

– Euskal Autonomia Erkidegoko hamar herritarretik zazpik Europar Batasunak 2030erako proposatutako lege-estandar berriak urratuko lituzkeen airea arnastu zuten 2022an, airearen kalitateari buruzko araudia berrikusten ari den prozesuan. Datozen urteetan administrazioek hartu beharreko erronkaren garrantzia adierazten du horrek, etorkizuneko legeriarekin lerrokatzeko.

– 2022. urtea oso lehorra izan zen eta, horretaz gain, beroena Espainian 1961etik, gutxienez. Atmosferaren egonkortasunak partikulek eragindako kutsadura-gertakariak aktibatu zituen, gehienak Afrika iparraldetik zetozenak. Udako bero ikaragarriak ozonoa handitzen lagundu zuen, bereziki ekaineko, uztaileko eta abuztuko bero boladetan. Klima-aldaketa faktore erabakigarria da airearen kalitate txarreko gertakariak larriagotzeko.

– Hala ere, 2022an kutsadura atmosferikoak izan duen gorakada azaltzeko funtsezko faktorea mugikortasun motorduna eta COVID-19aren pandemiaren aurreko jarduera ekonomikoa berreskuratzea da.

– Airearen kutsadurari lehen mailako osasun-arazo gisa heldu beharko litzaioke. Europako Ingurumen Agentziaren arabera, urtero 25.000 pertsona hiltzen dira Espainiako Estatuan airearen kalitate txarrak larriagotutako gaixotasunen ondorioz, horietatik 10.000 kutsadura handiko egoeretan, Carlos III.a Osasun Institutuaren arabera. 2022an egoerak okerrera egitea oso albiste txarra da.

– Munduko Bankuaren arabera, atmosferaren kutsaduratik eratorritako osasun- eta lan-kostuak 50.000 milioi dolar dira urtean, Espainiako BPGaren %3,5, laboreen eta ekosistema naturalen gainean eragindako kalteen kostua kontuan hartu gabe.

– Administrazio publikoek herritarrei ematen dieten informazioa ez da egokia, ezta arazoaren larritasunera egokitzen ere. 2022ko apirileko airearen kalitateari buruzko Eurobarometroaren arabera, espainiarren % 61ek uste du informazio txarra edo batere ez duela.

– Indarrean dagoen legediaren arabera, Airearen Kalitatea Hobetzeko Planak nahitaezkoak dira, baina hamar bat autonomia-erkidegok ez dute betetzen plan horiek egiteko betebeharra, legezko helburuak gainditzen diren eremuetan ozonoa jaisteko. Eusko Jaurlaritzak oraindik ere ez du betetzen ozonoak eragindako kutsaduraren aurka borrokatzeko plan bat onartzeko betebeharra, Kantauriko haranetan, Arabako hegoaldean.

– Hirietan airearen kalitatea hobetzeko modu bakarra trafiko motorizatua murriztea da, oinezkoen eta bizikleten mugikortasun aktiboa eta garraio publiko garbia sustatuz. Halaber, energia aurreztea sustatu behar da, industria-teknika onenak erabili, erregai fosilen zentral termikoak itxi, diesela zigortu, hegazkinaren erabilera murriztu, ipar-ekialdeko Atlantikoko itsas garraioaren isuriak kontrolatzeko eremu bat izendatu, eta abeltzaintzako makrogranja berrien moratoria bat.

– Duela urte erdi amaitu zen 50.000 biztanletik gorako hiri guztiek emisio gutxiko eremuak ezartzeko epa, airearen kalitatea hobetzeko eta klima-aldaketa arintzeko. Hala ere, gutxik bete dute legezko betebehar hori, nahiz eta horretarako funts publiko ugari jasotzen ari diren. Ekologistak Martxan taldeak alkate berriei eskatu die auzotarren osasuna lehenesteko, hauteskunde-kalkulu gutxi justifikatu baino lehen. Garrantzitsua da behartuta dauden EAEko udalerrietako batek ere ez ezarri izana.

– COVID-19aren osasun-krisiak erakutsi duenez, garraioaren egiturazko murrizketa eta industriaren eta eraikinen deskarbonizazioa dira arnasten dugun airearen kalitatea hobetzeko tresnarik onenak hirietan eta landa-eremuetan. 2022an airearen kutsaduraren gorakadak pandemian bizitako esperientzia lazgarritik behar adina ikasi ez dugun zantzu kezkagarria da.

Txosten osoa eta laburpena: https://www.ecologistasenaccion.org/294459